Nghệ thuật hát chèo có từ bao giờ?
Hàng trăm năm nay, nghệ thuật hát chèo, tuồng, múa rối nước… đã là những loại hình nghệ thuật truyền thống độc đáo của Việt Nam. Trong đó, Chèo là một loại hình sân khấu dân gian sinh ra từ đồng bằng Bắc Bộ – một vùng vốn giàu có dân ca, ca dao tục ngữ, truyện cười, ví von, ẩn dụ…
Con người, cảnh vật của cả một vùng quê rộng lớn in đậm nét trong các câu chuyện được kể lại qua chiếu Chèo sân đình. Trải qua thời gian, luôn được bồi đắp sàng lọc, nghệ thuật Chèo đã hình thành một phong cách độc đáo. Nó đặc biệt phổ biến ở đồng bằng sông Hồng. Chỉ riêng hai tỉnh Thái Bình, Hải Dương đã có tới hàng trăm đoàn chèo chuyên nghiệp và nghiệp dư.
Ngay cả hiện tại, với sự thu hút của không ít lĩnh vực như: điện ảnh, radio, video, truyền hình… nhưng nếu không có nghệ thuật chèo thì người ta cũng khó mà có một hình dung đầy đủ về đời sống văn hóa của nông thôn Việt Nam xưa.
Trên đường phát triển của mình, Chèo đã tiếp nhận nhiều nhân tố mới lạ cả về cấu trúc lẫn âm nhạc, múa, mỹ thuật… Những thủ pháp cấu trúc của kịch nói (gốc phương Tây) đã được du nhập vào Chèo để phục vụ cho việc kể chuyện của Chèo thêm hấp dẫn, nhưng đã được “Chèo hóa”, hài hòa trong mạch kể. Những làn điệu dân ca các vùng, miền Trung, miền Nam, các dân tộc miền núi, thậm chí của cả nước khác trên thế giới cũng được “Chèo hóa” đi cho phù hợp với phong cách của nó, phù hợp với “khẩu vị” của người dân quê đồng bằng Bắc bộ Việt Nam. Có thể nói, người Việt Nam đã hình thành nên một kiểu “Văn hóa Chèo” bền vững và đầy sức sống (bao gồm Văn Chèo, Nhạc Chèo, Múa Chèo, Mỹ thuật Chèo và Cách diễn Chèo). Nó không bị đồng hóa, mà còn có khả năng tự làm phong phú bằng cách đồng hóa các yếu tố ngoại nhập trên con đường phát triển của mình và luôn luôn đào thải những gì không phù hợp với nó.
Cái chất dân dã mộc mạc, nhắn nhủ duyên dáng, hài hước đã tạo dựng lên cái xương cốt của Chèo với phong vị riêng. Nó nghiêm chỉnh đấy nhưng cũng hài hước ngay được. Cái bi tưởng đến tột cùng nhưng lại xóa ngay được bằng cái hài ý vị, thoắt hư thoắt thực, có lúc nhân cái phi lí để làm rõ cái có lý, cứ thế dẫn người xem vào một cuộc hành trình đầy bất ngờ và thú vị.
Nghệ thuật hát chèo đối với người nông dân Việt Nam vừa là sân khấu, vừa là thơ ca vừa là âm nhạc. Những vở chèo là các mẩu chuyện sân khấu có những truyền thống lâu đời của thi ca phương Đông. Ngoài việc chèo là một nghệ thuật được nảy sinh từ quần chúng nông dân, nó còn được sử dụng rất nhiều tục ngữ và ca dao dân gian do nhân dân sáng tạo ra qua hàng ngàn năm.
Chính cái đặc sắc của tích Chèo: những giai điệu dân ca, xẩm, Chầu văn, Ca trù, Trống quân, Quan họ, Đò đưa… cùng những nhịp điệu của các đám tế lễ, múa rước, những tiết tấu đặc trưng của đồng bằng Bắc Bộ, những nét múa dân tộc, những màu sắc trong tranh dân gian… đã hoà quyện vào nhau tìm được chỗ đứng xứng đáng đáng của mình tạo nên cái phong vị chèo khó trộn lẫn.
Nhiều khi “diễn Chèo” cùng đồng nghĩa với “hát Chèo”. Chính là vì phần âm nhạc của nó chiếm một vị trí đặc biệt so với các yếu tố khác. Âm nhạc đã trở thành cái nền của một vở Chèo, là sợi chỉ xuyên suốt cả tích trò, tạo nên phong cách chèo ở mọi thời đại.
Ngoài âm nhạc, nghệ thuật cơ bản trong các vai của diễn viên chèo còn là múa. Những nghệ nhân lớp trước thường nói rằng: “Múa là hình tượng đẹp đẽ của nội tâm”. Điệu múa trong chèo không hoàn toàn mang tính trừu tượng và tượng trưng, ước lệ như một số loại hình nghệ thuật thông thường khác bởi lẽ nguồn gốc của nó là những hình ảnh sinh hoạt, lao động ở nông thôn.
Các vở chèo cổ thường vạch mặt bọn quan lại phong kiến và thực dân áp bức. Ở các vở diễn, người nông dân thấy được đời sống của mình với những mặt tích cực và phản diện, những ước mơ và ý niệm của mình về cái thiện và cái ác. Mọi người đã yêu nghệ thuật chèo chính bởi tính nhân đạo và sự tươi mát vốn có của nó.
Chèo ngày nay vẫn là một loại hình nghệ thuật được nhiều người ưa thích. Trong chèo, mỗi người Việt Nam đều thấy được sự phản ảnh của những giá trị đạo đức cao quý như: lòng dũng cảm, đức hy sinh, sự trung thành, nhân từ… Do vậy, ở các vở chèo nhiều khi nội dung của nó ta tưởng như khác xa thực tế hôm nay nhưng nó vẫn làm xúc động khán giả của nhiều thế hệ.
Nghệ thuật hát chèo có từ bao giờ
