Những câu thơ tầm vóc về Trần Hưng Đạo

                                                  

                  

Truyền thuyết về Viên Lăng, có kể về đám tang của Trần Hưng Đạo vào mùa thu năm Canh Tý (1300) như sau: Suốt ba gian nhà lớn để 72 chiếc quan tài giống nhau như đúc (72 chiếc quan tài này biểu trưng cho 72 năm sinh thời của Trần Hưng Đạo). Khi đưa tang, 72 chiếc quan tài này được chia đều về 3 địa điểm: 24 chiếc đưa về Trần Thương, 24 chiếc đưa về Tức Mặc, 24 chiếc còn lại đưa ra núi Ngọc. Chôn cất xong lại san phẳng, rồi trồng cây như cũ. Từ đó núi Ngọc mang tên mới là Viên Lăng, có nghĩa là “Vườn mộ”. Nhưng truyền thuyết không kể gì về không khí tang tóc buồn đau của đám tang ấy cả.

Chỉ có KHÓC HƯNG ĐẠO VƯƠNG của Phạm Ngũ Lão là nói khá rõ về cái không khí đau buồn lúc ấy: sau khi  nghe tiếng chuông hồi, tâm trạng Phamh Ngũ Lão choáng ngợp trong một nỗi buồn nặng nề u ám:

Thu phong tiêu tán bất thăng bi

(Gió thu xua tan mây, nhưng không xua tan được nỗi buồn)

Rồi cái nỗi buồn ấy như mau chóng lan tỏa ra khắp đất trời:

Vũ  ám trường giang không lệ huyết

Vân đê phúc đạo tỏa sầu mi

(Mưa đen dòng sông dài, trời khóc như nhỏ máu

Mây tuôn đầy lối ngõ khóa chặt nỗi buồn đau)

Thật là một không khí tang tóc đang bao trùm lên tất cả ! Đó cũng là bài thơ duy nhất của người đương thời viết về đám tang này.

Ở những đời sau, thơ viết về Trần Hưng Đạo, thường đánh giá, suy tôn về đức độ và võ công của Người:

Sinh phùng gia hấn thệ thâu trung

Mậu kiến trùng hưng đệ nhất công

(Sinh thời gặp lúc gia đình có xích mích, ông thề giữ đạo trung

Giúp nên cơ nghiệp trùng hưng, công lao của ông vào bậc nhất)

Hoặc:

Công mãn Nam thiên thùy trúc bạch

Uy dư Đông hải thiếp ba đào

(Công lao đầy khoảng trời Nam, sử xanh ghi chép

Uy linh khắp miền Đông hải, sóng cả yên lặng)

                                      Cao Bá Quát

Hoặc nữa:

Sát khước hồ Nguyên bách vạn binh

Trần triều danh tướng trạc vương linh

(Giết phăng trăm vạn quân rợ nguyên

Vị tướng tài đời Trần oai linh lừng lẫy)

                             Nguyễn Thiện Thuật

Đọc những câu thơ tầm vóc ấy, lòng ta thấy sảng khoái lạ. Sẽ càng thấy lý thú hơn khi những câu thơ ấy còn thể hiện  cái dư uy thần thánh của Trần Hưng Đạo:

Một hậu uy do tồi Bắc lỗ

Ỷ thiên trường kiếm dạ minh phong

(Ông tuy thác rồi mà cái uy thừa còn phá tan giặc Bắc

Thanh kiếm dài tựa vào trời khi xưa đêm đêm thường kêu rít trong gió)

                              Đặng Minh Khiêm

Cái dư uy ấy sẽ còn mãi cùng non sông đất nước, với núi Vạn Kiếp, với sông Lục đầu:

Vạn Kiếp hữu sơn giai kiếm khí

Lục Đầu vô thủy bất thu thanh

(Núi Vạn Kiếp đều mang uy kiếm tuốt

Sông Lục Đầu đâu chẳng sóng quân reo)

                                    Vũ Phạm Hàm

Trong thực tế lịch sử, cái dư uy thần thánh của Trần Hưng Đạo đã từng là nguồn cổ vũ động viên và tiếp sức cho nhiều thế hệ anh hùng cứu nước của dân tộc. Cho nên không phải ngẫu nhiên mà trong Đề Trần Hưng Đạo vương từ, Nguyến Thiện Thuật đã từ lòng tự hào thán phục, đến hoài cảm mênh mang và kết thúc bắng một tâm nguyện, một quyết tâm:

Nguyện bằng nhất kiếm thanh quần xú

Quỷ độc như kim thậm Bá Linh.

(Muốn nhờ oai gươm thiêng trừ hết bọn quỷ xấu -Chỉ bọn thực dân Pháp-

Ngày nay chúng còn độc ác hơn bọn Bá Linh xưa -chỉ Phạm Nhan-).

Những áng thơ trên đã làm sáng lên một lẽ lớn: một nhận thức đúng, một tình cảm đẹp, đối với quá khứ oanh liệt của tổ tiên, luôn luôn là một nguồn lực cho hiện tại. Đúng là Nguyễn Thiện Thuất chưa thực hiện được điều tâm niệm của mình, nhưng mạch ngầm lịch sử đã truyền qua tấm gương hy sinh và chiến đấu của ông đến những thế hệ nối tiếp, dẫn dắt dân tộc ta đến cách mạng tháng Tám , đến lứng lẫy Điện Biên chấn động địa cầu.

17/5/2014

Đỗ Đình Tuân

VÀI KỶ NIỆM VỚI THÀY PHẠM MẠNH HÙNG

8- Cánh chim không mỏi

Mặc dù là người không được khỏe mạnh về thể chất song thày Hùng là người thích đi du lịch, thích ngao du đây đó. Cái ý thích đó càng có dịp được thực hiện sau khi thày nghỉ hưu. Khi thì đi theo “tuor”, khi thì tự đi theo kiểu “bụi”… cho đến nay có thể nói thày đã đặt chân đến khắp các vùng miền, các địa danh nổi tiếng… của đất nước ta. Mỗi chuyến đi về thày đều có những câu chuyện rất thú vị và những nhận xét khá tinh tế về miền đất đó. Trong vụ này thì VDN cũng là người giúp đỡ thày được nhiều nhất.

Chả là hồi thày mới làm được ngôi nhà 4 tầng ở chỗ  bây giờ thì phố Nhân Hòa còn vắng vẻ và an ninh chưa được tốt lắm. Vì vậy, nếu muốn đi cả nhà thì rất lo lắng về nhà cửa ở nhà. Hồi đó VDN chưa đưa vợ con lên Hà Nội nên còn khá “son rỗi” nên tình nguyện trông nhà cho thày. Chuyến ấy thày cùng gia đình đi hơn 1 tuần mới về. Về đến nhà mọi người sửng sốt vì thấy nhà còn sạch sẽ, gọn gàng hơn khi đi. Còn trò Nghi thì thật thà báo cáo: “Trong vòng 1 tuần qua em có gọi 3 cuộc điện thoại từ điện thoại bàn”. Chuyện này thày cô còn nhắc mãi và càng thêm tin tưởng, yêu quý mấy đứa học trò nhà quê thật thà, chất phác.

Khi đã lên làm “to” rồi VDN còn tạo điều kiện cho thày đi chơi 2 chuyến rất thuận lợi. Chả là các trung, lữ đoàn Thông tin của Binh chủng TTLL đóng rải rác ở nhiều nơi, đơn vị nào cũng có nhà khách cả. Đến thời gần đây thì các nhà khách quân đội cũng không kém  nhà nghỉ khách sạn (tất nhiên là loại ít sao) bên ngoài bao nhiêu. Cũng ti, vi, điều hòa nhiệt độ… đày đủ. Còn việc phục vụ, ăn uống có khi lại còn hơn- kể cả về chất lượng và vệ sinh. Thế là khi thày tỏ ý muốn đi du lịch đến vùng đó VDN liền gọi điện cho đơn vị thuộc quyền và anh em người ta đều vui mừng được đón thày đến thăm đơn vị. Cũng có tốn kém gì lắm đâu, cũng như một chú nào đó có người nhà đến chơi thôi mà. Ở đó rồi, thày muốn đi thăm thú nơi đâu thì các em cũng sẵn sàng cho xe đưa đón và cho người hướng dẫn. Nói chung là rất tiện lợi và cả tiết kiệm nữa. Nhưng thày cũng chỉ đi được 2 lần trong điều kiện đó rồi thôi vì sau khi phẫu thuật cắt mật thì sức khỏe thày xuống nhanh quá và cái thú phiêu du cũng đành ngậm ngùi gác lại.

VÀI KỶ NIỆM VỚI THÀY PHẠM MẠNH HÙNG

7- Ngày đầu tiên của Thiên niên kỷ mới.

Thời gian là một dòng chảy không ngừng nghỉ song có những thời khắc mà ai cũng muốn được trải qua, được nhớ mãi- như thời điểm chuyển giao Thiên niên kỷ chẳng hạn. Cũng có người nhận xét thế hệ thày trò chúng ta thật hạnh phúc bởi được chứng kiến sự kiện này. Những người duy lý thì bảo: “Có gì đâu, ngày nào chẳng như ngày nào!”. Ấy thế nhưng nói thật lòng thì ai cũng thấy có một cái gì đó háo hức. Và bọn tôi cũng không ngoại lệ.

Không chỉ vậy, dạo đó còn râm ran về sự cố Y2K- tức là sự cố về IT có thể làm đảo lộn hoạt động của cả thế giới v.v.. nên niềm háo hức càng tăng lên vì còn pha chút tò mò, bí hiểm nữa. Vậy là mấy thằng chúng tôi hẹn nhau sẽ đi uống rượu ngày hôm đó xem có gì khác không. Tất nhiên, trong kế hoạch phải có thày Hùng vì về IT thì thày cũng là bậc thày của bọn tôi.

Thật không may cho chúng tôi là khi gặp nhau và cụng đôi ba ly rồi mới thấy thày Hùng gọi đến báo là bị mệt, không ra quán được mà nhà đi vắng hết. Nghĩ cũng thương thày, ngày trọng đại thế này mà phải nằm khan một mình ở nhà thì buồn quá nên chúng tôi quyết định tạm dừng và sẽ đến nhà thày- may mà mới chỉ uống bia chứ chưa gọi món.

Thày Hùng khá bất ngờ và thật sự vui mừng khi thấy cả hội bọn tôi xuất hiện. Hôm ấy không biết gia đình có việc gì mà thày ở nhà một mình thật. Bây giờ được cả một lũ học trò đến thì còn gì bằng. Tất cả mọi vấn đề bảo đảm được giải quyết rất nhanh. Ngay trước cửa nhà thày Hùng có cô hàng giò chả rất thích anh chàng Mơ nên hắn chỉ đảo qua một tý đã thấy bưng lên đủ cả giò, chả, nem chua, nem Phùng… Còn rượu thì thày Hùng bảo: “Nhà tớ có rất nhiều, các cậu cứ uống thoải mái”. Và để cho thật thoải mái, tất cả các thứ được khuân lên tầng 4- không gian riêng của thày. Thế là thày trò cùng cụng ly mừng đón Thiên niên kỷ mới và chuyện trò sôi nổi. Hồi đó, chúng tôi mới nối lại được liên lạc với vợ chồng thày Thịnh, cô Tú. Thế là thày bảo: “Vui quá! Hay gọi cho ông Thịnh xem sao?”. Tôi rút máy thực thi thì thày Thịnh hứa sẽ đến ngay và chỉ khoảng 30 phút sau là thày có mặt.

Công nhận nhà thày Hùng ngâm rất nhiều loại rượu. Chúng tôi cứ thử từng loại một, sau rồi cứ uống tỳ tỳ mà chẳng thấy ai say. Thày Thịnh cũng uống thật lực. Đến lúc đó, thằng Mơ mới nghĩ ra một cái trò có lẽ cũng hay: hắn cởi ngay cái áo sơ mi trắng đang mặc ra và chìa ra trước mặt hai thày: “Thày cho em xin chữ ký!”. Phải mất mấy giây ngỡ ngàng rồi hai thày mới hiểu ra ý định của cậu học trò và hạ bút ký. Tiếp đó là chúng tôi. Tất cả lần lượt ký tên vào cái áo của Mơ. Cho đến giờ, hắn vẫn giữ gìn cái áo đó cẩn thận như một báu vật của cuộc đời.

Một bài báo cũ

                        Một nét thơ CLB Côn Sơn

Cái biển CÂU LẠC BỘ CÔN SƠN nền xanh chữ trắng ở phần nửa Khu trạm xá  thị trấn Sao Đỏ, xuất hiện cách đây vừa tròn 10 tháng. Hôm treo cái biển ấy lên có pháo nổ giòn giã, có những lời chúc tụng, và cố nhiên ngay lập tức có thơ.

Trong nhiều nhiều những bài thơ đọc ngày hôm ấy, bây giờ tôi còn nhớ và “thủ” được một câu:

Vui chơi theo đạo người già

Cho đời thêm đẹp cho nhà thêm xuân

                          Nguyễn Văn Nhiên

Nhận thức ấy, mong muốn ấy quả thực là khó quên.

Từ đó CLB đi vào hoạt động: có bóng bàn, có cờ tướng, có tổ tôm… và dĩ nhiên cũng có cả thơ.

Những bài thơ ấy “không cao lương mĩ vị” gì mà toàn là những “cây nhà lá vườn” cả, nhưng dễ ăn, dễ nuốt giống y như những nắm rau tập tàng hái quanh vườn nhà đem nấu canh cua bắt ở đồng quê vậy. Không ít những câu thơ mang cái “mầu mỡ vườn nhà” khá chân thực:

Tuổi dẫu mấy mươi vẫn chửa già

Việc dân việc nước thảy tham gia

Tu tâm rèn chí nêu gương sáng

Mái tóc nay dù sương nắng pha

Tuổi dẫu mấy mươi chửa chịu lùi

Tăng gia sản xuất tạo niềm vui

Lẽ đời vốn sống truyền con cháu

Nhớ lúc gian nguy lúc ngọt bùi…

                           Trần Phao

Ngẫm nghĩ ư ? Mong muốn ư ? Hay là hiện thực ? Cũng khó mà phân định. Nhưng có lẽ nó là tất cả. Một bài khác, bài CHIẾC ĐỒNG HỒ của bác Nguyễn Văn Lập thì chỉ tả thực thôi. Có đến nhà bác mới thấy nó cũ kỹ lắm rồi, cổ lỗ sĩ lắm rồi. Nhưng vào thơ nó vẫn thế này:

Boong boong nghe vẳng ở bên tai

Mấy tiếng mấy giờ đúng chẳng sai

Dãy số nhỏ to vòng khép lại

Hai kim dài ngắn chạy đua hoài

Báo cho người lớn khi làm việc

Nhắc nhở em thơ lúc học bài

Lúc lắc đêm ngày không phút nghỉ

Vừa đo vừa đếm tháng năm dài

Dường như bài thơ không nói gì cả vậy mà đọc qua bài thơ ta cứ phải dừng lại để ngẫm ngợi ?

Muốn thoải mái , khề khà chén rượu vui đời thì xin mời hãy đến thăm VƯỜN XUÂN của bác Cao Đức Lương:

Trải qua một vụ đông tàn

Ngày xuân lại đến nắng tràn vườn xuân

Đồng tiền tươi nở trước sân

Đầu nhà cây quéo tầng tấng trổ bông

Mít non ríu rít như sung

Bám đầy cành cội hay không hỡi bà…

Thế rồi hai ông bà cùng bàn bạc phát triển cây, con để  cải thiện. Và đây là những câu kết khá thú vị của bài thơ:

…

Lại thêm thả một đàn gà

Phần thu hoạch trứng còn là sinh sôi

Đón xuân gà béo hoa tươi

Chén mừng ngồi ngẫm vui đời là đây.

Có thể nói đến thăm vườn xuân nhà bác Lương  ta chỉ thấy có hoa tươi người đẹp và tâm hồn thì thật là mãn nguyện. Nhưng khá bất ngờ là trường hợp CÂY TÁO của bác Trần Đình Thung:

Táo ơi sao mày sai thế

Mỗi cành đều nặng trĩu quả vàng ong ?

Những cô gái tuổi trăng tròn

Nhìn thấy táo muốn vặt liền

Nhưng nể ông lão làm vườn

Các cô bảo nhau bỏ tiền mua táo

Ăn táo rung động làm sao

Chua chua ngọt ngọt ê ẩm cả người

Rồi các cô khác lớn lên

Đẹp giòn như những quả táo trên cành.

Đọc bài thơ tôi thấy có rất nhiều thú vị. Nhờ có những rung động thơ chân thực mà cây táo và các cô gái đã hiện ra rất hồn nhiên. Chính sự ngạc nhiên hứng thú của bác Thung  dường như đã làm cho cây táo “trĩu quả” hơn và mỗi quả táo cũng như “vàng ong” thêm vậy. Cũng chỉ bằng có ba chữ “muốn vặt liền”  mà cái “thèm” táo của các cô gái thành hồn nhiên như trẻ con. Nhất là cái cảm giác của các cô gái khi ăn táo thì thật lạ:

Ăn  táo rung động làm sao

Chua chua ngọt ngọt ê ẩm cả người

Những chữ “rung động” và “ê ẩm” sử dụng ở đây là rất mới lạ. Nó như là những chữ tự nhiên xuất thần ùa đến nên vừa tự nhiên  lại vừa lạ vừa hay.

Mối quan hệ giữa ông lão với các cô gái cũng thật đẹp. “Bon trẻ” thì đã biết “tự kiềm chế” không “vặt liền” trộm táo của ông già. Chúng mua bán rất song phẳng. Còn ông già ngược lại cùng nhìn “bọn trẻ” với một con mắt đầy tin yêu và gửi gắm rất nhiều hy vọng:

Rồi các cô khác lớn lên

Đẹp giòn như những quả táo trên cành.

Chỉ vài nét đó thôi nhưng phải chăng đó là cái “Đạo người già” đã được các cụ cảm nhận và tự mình biểu hiện bằng thơ ca vậy ?

               (Bài đăng báo HẢI DƯƠNG thứ bảy ngày 8/10/1994)

16/5/2014

Đỗ Đình Tuân

VÀI KỶ NIỆM VỚI THÀY PHẠM MẠNH HÙNG

6- Bị trở thành người không đáng tin

Gần gũi như thế, thông cảm như thế… nhưng có một lần hết sức bất ngờ thày lại bị trở thành một người không đáng tin. Thực ra chuyện cũng chẳng có gì lớn. Đó chỉ là câu bột phát của một người trong cơn nóng giận mà thôi.

Chuyện là năm ấy chúng tôi tổ chức Hội khóa kỷ niệm 30 năm tốt nghiệp. Để tạo điều kiện cho cho mấy bạn ở xa không về dự được, được vui cùng, chúng tôi có tổ chức quay vi- deo ngày vui đó. Ngoài máy quay do BTC bố trí thì NĐB có cầm theo một máy quay nữa. Năm đó, phía Nam có Nguyễn Thành Công và Nguyễn Xuân Thảo ra dự. Sau hội khóa, Công  ở lại quê mấy ngày, còn Thảo lên Hà Nội chơi vài hôm rồi sẽ vào trước. Lâu mới gặp lại nhau, VDN có mời Thảo đến nhà ăn cơm. Còn NĐB cũng sang thêm một băng và kỷ niệm luôn Thảo cuốn băng đó cho nóng hổi vì nếu đợi đĩa của BTC làm thì sẽ hơi lâu.

Dạo đó, VDN cũng mới hoàn thành ngôi nhà riêng của mình và đã đón vợ lên. Vì còn nhiều công việc chưa ổn định nên năm đó N.- vợ VDN không về dự được nên tôi có sáng kiến : “chiếu cái băng vi- deo cho N. và mấy bà vợ không về dự được xem!”. Và rồi chính tôi phải đi mượn đầu vi- deo của nhà Cảnh mang sang đó chiếu.

Mặc dù không phải tay máy chuyên nghiệp như NVM song nói cho công bằng là cuốn băng của NĐB quay rất đẹp và cũng rất tình cảm. B. chú ý đặc tả cảnh thày trò, bạn bè hàn huyên với nhau hơn là những diến biến trong hội trường nên  hình ảnh rất sinh động và hấp dẫn, làm cho mấy bà không được về cứ xuýt xoa vì tiếc. Còn chúng tôi thì phấn khích và chạm cốc rất hăng.

Song đúng vào lúc vui vẻ nhất thì có tiếng của N. gần như gầm lên: “Cái gì thế kia?”. Mọi người vội bỏ bát đũa nhìn lên màn hình. Không có gì đặc biệt. Chỉ là mấy bạn lớp C đang nói chuyện với nhau. Tuy nhiên, người đứng giữa là L.- người cũ của VDN. Còn VDN thì đang đứng sát đằng sau ra chiều âu yếm lắm. Thực ra, chuyện này quá là thường tình khi bạn bè cũ gặp nhau song có lẽ đối với N. thì không thể chấp nhận được. Thị càng cao giọng chì chiết: “Trời đất ơi! Tưởng các ông hội khóa, hội lớp thế nào chứ lại về đàn đúm với nhau thế này à?”. Tay thị lại lăm lăm cái chai bia nữa chứ, có vẻ thị ta muốn tung một chưởng vào mặt cái ti- vi lắm. Tình hình quá căng và thực sự đã ra khỏi tầm kiểm soát, VDN đành cầu viện đến thày Hùng và thanh minh: “Có chuyện gì đâu nào. Chúng tớ chỉ đứng nói chuyện thôi mà. Có thày Hùng làm chứng đây này”. Cứ tưởng lấy uy của thày ra để bảo đảm làm cho vợ sợ không ngờ thị lại gầm lên như một con sư tử đang say máu: “Thày Hùng cũng không tin được!”. Thế là bữa tiệc tan!

Sau này, thày Hùng cũng không để bụng gì đến chuyện ấy và  câu: “Thày Hùng cũng không thể tin được” thành câu nói vui để mấy thày trò trêu đùa nhau.

VÀI KỶ NIỆM VỚI THÀY PHẠM MẠNH HÙNG

(Tiếp theo)

 

5- Về thăm lại đất Chí Linh

Từ khi gặp lại cánh chúng tôi thày tâm sự: “Mặc dù mình ở đất Chí Linh không nhiều nhưng những kỷ niệm ở đó thì rất sâu sắc vì nó là kỷ niệm đầu đời. Và nói thật trong tâm tư là rất muốn có lần quay lại đó”. Mong muốn của thày cũng là nguyện vọng của chúng tôi khi tổ chức Hội khóa năm ấy. Chúng tôi đã bố trí một chuyến xe để đưa tất cả các thày, cô ở Hà Nội về. Trên đường về thật là vui bởi có bao kỷ niệm ngày xưa- những ngày gian khó, thiếu thốn, hy sinh đồng cam cộng khổ với lũ học sinh nhà quê được hồi tưởng lại. Các thày cô đều như trẻ ra như được gặp lại tuổi trẻ của mình. Sau lần đó, thày Hùng còn về Chí Linh được vài lần nữa. Mỗi lần về, dù sức khỏe không được tốt song thày vẫn bố trí thời gian để đi thăm các danh thắng ở đây, đặc biệt là hôm lên đền thờ “Vạn thế sư biểu” Chu Văn An. Khi đó thày đã rất mệt, chúng tôi thì muốn đưa thày về ngay song thày kiên quyết không nghe.

 

Thày Hùng trên đường lên viếng mộ Chu Văn An

Còn nhớ lần đưa các thày cô về thăm Đồi Thông, thày Hùng cứ đứng lặng nhìn ngó 4 xung quanh với đôi mắt như có ngấn nước. Thày xúc động cũng phải thôi vì từ một cậu trai thành phố vừa mới ra trường đã được điều ngay về cái nơi khỉ ho, cò gáy thế này. Đường sá thì xa xôi. Điều kiện sinh hoạt thì khó khăn.  Ăn đói, mặc thiếu. Rồi ghẻ lở đày người nữa… Chắc thày và cả các thày cô khác đã từng đồng cam, cộng khổ những ngày ở mảnh đất này sẽ không thể nào quên được. Những kỷ niệm, lại là kỷ niệm đầu đời nữa thường sẽ in rất sâu đậm trong lòng mỗi người.

Không chỉ có kỷ niệm sâu sắc, thày Hùng còn dành cho Chí Linh một tình cảm rất trân trọng và độc đáo nữa. Nếu như thày Quỳnh văn hoa: “Chí Linh là mảnh đất thậm thiêng. Ở trên mảnh đất đó, tiếp xúc với những con người nơi đó người ta thấy mình cao quý hơn lên” thì thày Hùng rất nôm na: “Tôi chả biết thiêng hay không nhưng cứ ở đó là tôi không thể nghĩ xấu, làm xấu được”. Mà có lẽ thế thật!

(Còn nữa)